Cursussen

In de afgelopen jaren heb ik een aantal cursussen ontwikkeld voor Livius Onderwijs. Die geef ik ook voor andere organisaties zoals Posterheide, HOVO Limburg, HOVO Rotterdam en HOVO Brabant. Hieronder een korte samenvatting van de cursussen.

Islamitisch Spanje

Gebouwd in de achtste eeuw n.Chr. is de beroemde moskee van Cordoba één van de mooiste staaltjes van islamitische architectuur. Het gebouw staat dan ook op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Het is hét symbool van het islamitische Andalusië, dat geldt als een open, tolerante en vreedzame samenleving die een belangrijke rol speelde om het in de duistere Middeleeuwen gehulde West-Europa te voorzien van nieuwe culturele impulsen.

Of was het toch complexer? De islamitische geschiedenis van Spanje houdt de gemoederen nogal bezig. In de multiculturele discussie figureert islamitisch Andalusië regelmatig: waar de één een vreedzame samenleving ziet, ziet de ander juist een dictatoriale samenleving waarin tolerantie ver te zoeken was.

In deze cursus behandelen Thijs Gerbrandy, specialist in islamitische kunstgeschiedenis, en Richard Kroes in vijf bijeenkomsten niet alleen de boeiende politieke en maatschappelijke geschiedenis, maar ook de culturele en kunstzinnige ontwikkeling van zeven eeuwen al-Andalus.

Programma
Les 1. De verovering van Spanje en het ontstaan van hetUmayyadenkalifaat
Les 2. De val van het kalifaat, Almoraviden en Almohaden
Les 3. Kunstgeschiedenis van de Umayyaden, Almoraviden en Almohaden
Les 4. Kunstgeschiedenis van de Nasriden, het Alhambra
Les 5: De Nasriden in Granada, marrano’s en morisco’s

Arabisch leren lezen

Niet alleen Arabisch, ook Perzisch en Urdu bijvoorbeeld, maken gebruik van het Arabische schrift. Dat vormt bepaald een hindernis om aan zo’n taal te beginnen. Omdat het Arabisch geen klinkers schrijft, is het lezen van de taal ook lastiger. De lezer ‘herkent’ de woorden uit het schrift eerder dan dat hij ‘leest wat er staat’. Voor dat herkennen moet je de woorden die er geschreven staan dus eigenlijk al kennen. Arabisch leren lezen kan dus alleen goed wanneer je tegelijkertijd ook de woorden leert.

Toch is het mogelijk om in het schrift door te dringen zonder eerst kennis te maken met de taal. In het Midden Oosten waren tegenwoordig namelijk grote hoeveelheden westerse leenwoorden rond, die goed herkenbaar zijn: ‘Samsung’, ‘taxi’ en ‘Coca Cola’ bijvoorbeeld. En een Arabisch woord als kebab kunt u ook makkelijk lezen.

Tijdens mijn vele reizen naar Iran heb ik een collectie aangelegd van uithangborden, winkelruiten, wegwijzers en andere publieke taaluitingen met daarop makkelijk herkenbare woorden in Arabisch schrift. Daarmee kan ik u ‘leren lezen’ zonder ook maar één woord Arabisch te leren.

De cursus bestaat uit twee delen. In de eerste helft – van twee lessen – laat ik u kennis maken met het Arabische schrift, leert u de lettervormen en leest u uw eerste straatborden. In de tweede helft wagen we ons aan het ontcijferen van echte ‘Arabische’ teksten en laat ik u kennis maken met de manier waarop in het Arabisch (toch) alle klinkers kunnen worden geschreven.

Opzet: vier lessen van een uur.
Er is ook een versie van één uur beschikbaar, waarin cursisten vanzelfsprekend geen Arabisch leren lezen, maar wel een heleboel leren over het Arabische schrift.

Bijzonderheden:
– de lessen kunnen ook verdeeld over één dag worden gegeven
– een flip-over of krijtbord is noodzakelijk
– kennis van het Arabisch is niet noodzakelijk
– maximaal 15 deelnemers

Het ontstaan van de islam

De islam is de jongste en op één na grootste wereldgodsdienst. De invloed van de islam op de westerse beschaving kan, net als die van Grieken, Romeinen en het christendom, nauwelijks worden overschat. De islam is op het ogenblik de godsdienst die zich mag ‘verheugen’ in de meeste controverses en kritiek. Net als bij alle andere godsdiensten, bestaan er over de islam zeer uiteenlopende visies, die elkaar niet altijd even goed verdragen.

Het doel van de cursus is u basiskennis mee te geven over het ontstaan van en de variatie binnen de islam en over de verschillende visies erop. De nadruk ligt daarbij op de eerste drie eeuwen van de islam. Er wordt aandacht besteed aan de traditionele islamitische visie op het eigen ontstaan, maar ook aan niet-islamitische, kritische theorieën.

Programma
Les 1. De mannen: Mohammed, zijn leer en zijn eerste opvolgers
Les 2. De boeken: de koran en andere openbaringsbronnen
Les 3. De schriftgeleerden: de ontwikkeling van het islamitisch gedachtegoed
Les 4. De wetenschappers: alternatieve visies op het ontstaan van de islam

Bijzonderheden:
Er is ook een vijfde les beschikbaar.

Geschiedenis van de Kruistochten

Elk jaar opnieuw eist wel een van de Arabische politieke leiders een westers excuus voor het onnoemelijke leed dat de moslims negen eeuwen geleden is aangedaan tijdens de Kruistochten. Omgekeerd wordt het woord ‘kruistocht’ in het Westen positief gebruikt, zoals in de opmerking dat we ‘een kruistocht tegen de armoede’ moeten organiseren. Dat deze interpretaties botsen, bleek wel toen president Bush opriep tot een ‘kruistocht tegen het terrorisme’ en in één klap alle potentiële steun van Arabische staten verspeelde.

Wat destijds gebeurde, kan nog steeds actueel zijn. In deze cursus behandelen we de geschiedenis van de Kruistochten, een onderwerp dat niet alleen nog steeds tot de verbeelding spreekt, maar ook razend gecompliceerd is. Er zijn meer kruistochten in Europa gehouden dan in het Midden-Oosten, maar gezien de actualiteit besteden we aan die laatste groep wel de meeste aandacht.

We beginnen met de redenen die de Europeanen hadden om zo ver van huis op veroveringstocht te gaan. Daarnaast komt natuurlijk ook de uitstekende samenwerking aan bod tussen christenen en moslims, de bijna-bekering tot het christendom van de islamitische moordsekte van de Assassijnen, het kannibalisme van de christelijke ridders, de vaak onderbelichte rol van de Mongolen, Byzantijnen en Armeniërs en tot slot de bijna jaarlijkse kruistochten tegen medechristenen die niet eens ketters waren, maar brave onderdanen van de paus.
‘De Kruistochten’ wordt een cursus vol verrassingen.

Programma
Les 1. De voorgeschiedenis
Les 2. De Eerste Kruistocht tot de verovering van Jeruzalem
Les 3. Het Heilig Land tot de herovering van Jeruzalem
Les 4. Verdere kruistochten in het Heilig Land
Les 5. Kruistochten in de rest van de wereld

Koran, Thora en Bijbel (‘KTB’)

In het multiculturele debat wordt door alle kampen regelmatig uit de heilige schriften van de monotheïstische godsdiensten geciteerd en er wordt ook driftig vergeleken. Daarbij liggen meer misverstanden op de loer dan je op het eerste gezicht zou denken. De titel van deze cursus is al een misverstand en in deze cursus leggen we uit waarom.

Zij die vooral overeenkomsten zien tussen de heilige boeken, zien vaak over het hoofd hoe verschillend de teksten zijn. En zij die de nadruk leggen op de verschillen, hebben vaak nauwelijks door met wat voor soort teksten ze te maken hebben.

De sleutel naar een beter begrip van de onderlinge verbanden tussen de heilige schriften is de verhaalcultuur die aan al deze teksten ten grondslag ligt. In deze cursus gaan we het spoor van enkele verhalen na die in verschillende versies in de diverse heilige boeken te vinden zijn. Daarnaast bekijken we welke technieken en genres er in het verhalenvertellen werden toegepast.

We gaan ook na wat er met verhalen gebeurt als ze van de ene heilige boek in het andere terecht komen. Vaak wijzigt de betekenis van een verhaal, of verandert de pointe, terwijl het wel hetzelfde verhaal blijft. Niet zelden maakt het voor de uitleg van een verhaal uit waar het vandaan kwam en uit welke culturele achtergrond het afkomstig was.

Ook aan ‘uitlegkunde’ in jodendom, christendom en islam wordt enige aandacht besteed en aan de valkuilen bij het vergelijken van teksten uit verschillende religies.

Programma
Les 1. Teksten
Les 2. Verhalenvertellers
Les 3. Profeten
Les 4. Schriftgeleerden
Les 5. Details, details…

Bijzonderheden:
Er is ook een zesde les beschikbaar.

Vorm

Lessen bestaan – tenzij anders aangegeven – uit twee blokken van drie kwartier met een pauze daartussen. Alle cursussen worden gegeven met behulp van een PowerPoint-presentatie. Voor de cursisten is een syllabus beschikbaar met daarin alle dia’s uit de presentatie – met ruimte voor eigen aantekeningen – plus teksten die aansluiten bij de lesstof. Het is niet per sé noodzakelijk dat cursisten die teksten lezen, maar het is natuurlijk wél leuker.

Groepsgrootte

Ik heb wel eens een cursus aan een groep van 73 cursisten gegeven. Dat was verschrikkelijk leuk, maar niet echt ideaal. Cursisten hebben namelijk een bepaalde kans op het stellen van een vraag en het aantal vragen dat je krijgt, is het product van die kans en het aantal cursisten, dus hoe meer cursisten, hoe meer vragen en hoe sneller je als docent in tijdnood komt. De kans dat een willekeurige cursist een vraag stelt, is bovendien niet constant: hij stijgt naarmate de cursus vordert, dus het aantal vragen in de laatste les is beduidend hoger dan in de eerste.
Mijn ervaring is dat een groepsgrootte van 30 tot 35 cursisten ideaal is. Je kunt dan als docent voldoende aandacht besteden aan vragen – en daar hecht ik erg aan – zonder dat de lesstof erbij inschiet. Een groep van 40 cursisten is eigenlijk het maximum. Daarboven is het beter om een groep te splitsen