Ambiguitätstoleranz

Soms verschijnen er blogposts die je zelf had willen schrijven. In dit geval gaat het om een driedelige blogpost van arabist Wim Raven op zijn blog Leeswerk Arabisch en Islam over steniging in de islam. Over de vraag hoe steniging in het islamitisch recht terecht is gekomen kan ik wel wat droge theorie debiteren, maar Raven verwijst naar onderzoek van een collega naar de islamitische praktijk, dat een wel heel bijzondere conclusie oplevert: het vonnis ‘steniging’ als resultaat van een islamitische sharia-rechtsgang komt – voor de twintigste eeuw – niet in de islam voor. Steniging is een modern verschijnsel, er is niks ‘middeleeuws’ aan.

Daar passen twee kanttekeningen bij: er is één uitzondering bekend, die in zekere zin de conclusie bevestigt. De betreffende steniging leidde namelijk tot grote publieke verontwaardiging en de rechter van dienst werd uit zijn functie ontheven. Ten tweede wordt een vonnis als uitkomst van een rechtsgang volgens de islamitische regelen der kunst onderscheiden van een religieus gemotiveerde lynchpartij. Dat laatste komt namelijk wel voor, maar kan niet zomaar gekarakteriseerd worden als sharia-rechtspraak. Het houdt zich immers niet aan de regels van diezelfde sharia.

Die conclusie op zichzelf maakt Ravens blogpost al de moeite waard, maar daarachter zit nog een veel interessantere vraag: waarom wordt er dan sinds de twintigste eeuw wél gestenigd in landen die zich laten voorstaan op het islamitische karakter van hun rechtspraak? Het antwoord op die vraag is zo mogelijk nóg verrassender: de – alles behalve islamitische –  invloed van het westen.

Ik kan hier de inhoud van Ravens blogposts wel gaan zitten navertellen, maar daar ben ik te lui voor. Het is bovendien slecht voor de bezoekcijfers van Ravens blog. U kunt het dus veel beter hier (deel 1, 2, 3) zelf nalezen. Voor de echte doorzetters is er een achterliggend artikel (pdf; in het Duits) dat uitgebreid ingaat op de ‘middeleeuwse’ islamitische praktijk, waarin dus niet gestenigd werd. Belangrijk punt hierin – en dat was de reden dat ik die blogpost ook wel zelf geschreven zou willen hebben – is een fenomeen dat de onderzoeker Ambiguitätstoleranz noemt. Wat is Duits toch een mooie taal.

Ambiguitätstoleranz is een fenomeen dat zich buitengewoon slecht verhoudt tot wat je ‘moderniteit’ zou kunnen noemen: het gegeven dat gelovigen – geleerden voorop – er geen enkele moeite mee hebben dat hun ideeën en overtuigingen schijnbaar vol zitten met tegenstrijdigheden. In het geval van steniging geldt dat de zeer duidelijk beschreven rechtsregel dat op overspel tussen gehuwden de straf steniging staat, terwijl in de jurisprudentie de voorwaarden voor dat vonnis met zoveel ifs and butts worden omgeven dat het praktisch onmogelijk wordt.

Dat is niet uniek voor de islam. In het Oude Testament staat dat je je opstandige zoon moet stenigen. In de Talmoed melden de rabbijnen met gepaste trots dat dat vonnis nog nooit in de geschiedenis van het Joodse volk ten uitvoer is gebracht. Jezus verbood echtscheiding categorisch, maar in het Vaticaan – en trouwens in ieder bisdom – functioneert nog steeds een kerkelijke rechtbank waar je je huwelijk ‘ongeldig’ kunt laten verklaren.

Meerduidigheid was een deugd, ook in de islamitische wereld, totdat die zich ging afvragen waarom het westen op hen voorliep en ze van de weeromstuit de moderniteit gingen importeren. En zo werd in de loop van de twintigste eeuw ook de islam een geloof dat éénduidig, helder, specifiek, meetbaar, aantoonbaar, realistisch, tijdgebonden, consequent, duidelijk en consistent moest zijn. Met de moderniteit meegeïmporteerde Victoriaanse preutsheidsidealen – ook al volslagen onislamitisch – deden de rest.

Verdorie, nou heb ik het tóch naverteld…