van Oldenbarneveld

Soms hangt de geschiedenis van de grote verbanden aan elkaar. Zo werd het laatste islamitische bolwerk in Spanje – Granada – ingenomen in 1492. In de jaren daarna kregen moslims in Spanje het steeds moeilijker en ze werden op een gegeven moment zelfs gedwongen bekeerd. Althans: ze werden geforceerd gedoopt en vanaf dat moment beschouwd als christenen. Elk zichtbaar teken van islamitisch gedrag werd beschouwd als ketterij en als zodanig strafrechtelijk behandeld.

Moslims moesten hun geloof dus clandestien uitoefenen en dat lukte een aantal jaren. Religieuze literatuur werd onder deze crypto-moslims verspreid in vroeg-Spaans, dat geschreven werd in Arabisch schrift. De Inquisitie zag de boeken aan voor korans en heeft waarschijnlijk nooit beseft wat er echt aan de hand was.

Maar toch hadden de autoriteiten argwaan en in 1609 besloot het bevoegd gezag om alle Morisco’s – de aanduiding voor formeel tot het christendom bekeerde moslims – alsnog te verbannen. Christen of niet: ze moesten collectief het land uit. Die operatie is geslaagd en sindsdien is Spanje volledig christelijk. Joden waren al eerder het land uit gejaagd.

Het besluit om alle Morisco’s te verbannen viel op 9 april 1609, exact de dag dat ver weg, in de Lage Landen, het door onze eigen Johan van Oldenbarneveld met de Spanjaarden uitonderhandelde Twaalfjarig Bestand van kracht werd. Dat was geen toeval. Dankzij het Bestand kwamen Spaanse troepen vrij, die de zuiveringsoperatie in Spanje konden ‘begeleiden’. Er werd gewapend verzet van de Morisco’s verwacht, maar dat bleek uiteindelijk veel kleiner van omvang dan de autoriteiten hadden gevreesd.

In 1614 was de deportatie compleet. De Spanjaarden hielden een zeer nauwkeurige administratie bij, zodat we nu weten dat er minimaal 272.140 Morisco’s zijn gedeporteerd, maar waarschijnlijk meer,  op een bevolking van acht à negen miljoen, zo’n 3% van de gehele populatie. Er zijn ook Morisco’s ontsnapt aan deportatie, vrij grote groepen zelfs, maar die zijn uiteindelijk onherkenbaar opgegaan in de christelijke, Spaanse samenleving en verdwenen.

Johan van Oldenbarneveld was een uitstekend diplomaat, dus ik zou kunnen vermoeden dat hij weet heeft gehad van de consequenties van zijn diplomatie. En wat ik met zekerheid weet, is dat het begrip ‘vaderlandse geschiedenis’ op deze manier wel bijzonder lastig af te bakenen is.