Schipperen naast God

Volgens de klassieke islamitische rechtsleer – de shari’a – gelden kinderen van moslims automatisch ook als moslims. Dat principe is in de loop van de geschiedenis even onhoudbaar gebleken als het eenvoudig was. In landen waar iedereen moslim is, heeft een dergelijke regel nauwelijks consequenties. Maar landen waar vrijwel iedereen moslim is, komen niet zo veel voor en bovendien pas vanaf de Middeleeuwen.

Er leefden in 632 – toen Mohammed overleed – maar zoveel Arabieren in het Arabische deel van de wereld en dat waren al niet allemaal moslims. Niet weinig van die veroveringen werden gedaan met behulp van niet-islamitische bondgenoten. De verovering van de halve wereld tussen 632 en 732 – Poitiers – maakte van de moslims een minderheid in eigen rijk en dat zou nog lang zo blijven.

Spanje onder islamitisch bestuur is een aardig voorbeeld van een ‘provincie’ waar nog heel lang een minderheid van moslims moest zien samen te leven met joden en christenen. Ze hadden de macht en spraken dus recht volgens islamitische principes, die echter nog volop in ontwikkeling waren. Dat kon leiden tot buitengewoon gecompliceerde situaties, bijvoorbeeld over de vraag wie nu precies moslim was en wie niet. Het antwoord op die vraag was belangrijk om te kunnen bepalen of iemand die zich van de islam afkeerde, afvallig was.

Want het simpele principe: ouders moslim, kinderen ook, kan heel gecompliceerd worden. Wat als maar één ouder zich bekeert? Wat als de kinderen worden opgevoed door de andere ouder? Of door niet-islamitische grootouders? Juridisch was het ondenkbaar, maar in de praktijk kwam het wel degelijk voor dat kinderen werden opgevoed door ouders die de islam de rug hadden toegekeerd. Wat waren die kinderen dan?

Een vrij extreem voorbeeld van hoe lastig dat worden kon, stamt uit de tiende eeuw. De rechtsgeleerde Abu Ibrahim Ishaq ibn Ibrahim kreeg een casus voorgelegd. De buren hadden een christelijke vrouw aangegeven. Ze claimden dat haar vader zich had bekeerd tot de islam. Dat zou zijn gebeurd tijdens haar jeugd en dat betekende dat de vrouw juridisch een moslim was en gezien haar huidige geloof dus een afvallige.

De vrouw had toegegeven dat haar vader inderdaad was bekeerd: twintig jaar geleden, toen ze zelf nog een kind was, maar zich al wel bewust van haar – christelijke – geloof. Dat punt maakte ze omdat het in de islamitische rechtspraak belangrijk was: zij was christen, wist ook dat ze christen was en is in haar beleving nooit iets anders geweest. In dat laatste verband was nog veel belangrijker dat haar vader zich had bekeerd toen hij ver van huis was. Hij had dienst genomen in het leger en bevond zich op het moment van zijn bekering in het verre noorden van Spanje. Daar was hij ook enige tijd later overleden.

Deze casus was bijzonder lastig omdat wanneer ouders zich bekeerden voordat de kinderen volwassen waren, de kinderen geacht werden mee-bekeerd te zijn. De beschuldigde had zelf toegegeven dat haar vader zich inderdaad bekeerd had en dat zijzelf christen was. Op basis van de vastgestelde feiten was de vrouw dus schuldig aan afvalligheid.

Toch vond Abu Ibrahim een uitweg. De omstandigheden rond de bekering van de vader waren nog onopgehelderd en de vrouw werd de kans gegeven getuigen te vinden die haar kant van het verhaal konden bevestigen. Aangezien de gebeurtenissen twintig jaar geleden hadden plaatsgevonden, zou het vinden van die getuigen een lastige klus gaan worden, aldus Abu Ibrahim, die dan ook besloot dat er aan het vinden van getuigen géén termijn verbonden werd.

Afgelopen maandag gepubliceerd op Sargasso.