Eén van de commentatoren op mijn door Sargasso overgenomen blogpost ongeloof merkte op dat het verhaal hem deed denken aan de discussie over Zwarte Piet die momenteel in de media speelt. Dat was de spijker op zijn kop. De afgelopen dagen heb ik vier blogposts geschreven, gewijd aan een nog altijd voortdurende anti-islamitische traditie, anti-semitische afbeeldingen en gezangen in katholieke kerken en tot geweld oproepende teksten in de Heidelbergse Catechismus. Dat was met geen ander doel dan uiteindelijk tot deze blogpost te komen over Zwarte Piet.
De slotzin van alle vier bijdragen luidde ongeveer dat er sprake was van een traditie of gewoonte die inmiddels een geheel andere inhoud en betekenis had gekregen, één die het oorspronkelijk niet had, die ook nooit de bedoeling was geweest, maar die er uiteindelijk toch kwam. De Turkenklok wordt tegenwoordig door geen mens meer als anti-islamitisch of anti-Turks ervaren. Passages in de Heidelbergse Catechismus leiden bij katholieken niet meer tot verontwaardiging. Afbeeldingen van de synagoga in katholieke kerken zijn inmiddels niets meer dan kunsthistorische curiosa en de discussie over het Beklag Gods is recentelijk vrij beperkt gebleven.
Min of meer datzelfde geldt voor Zwarte Piet. Ja, hij is begonnen als karikatuur van een zwarte slaaf van een oude, blanke meester. Wie daar racisme in wil herkennen, heeft historisch gezien een valide punt. Maar Zwarte Piet is inmiddels nauwelijks meer herkenbaar als slaaf. Zijn dienstverband bij de Goedheiligman kan zoals dat nu wordt ingevuld niet meer als ‘slavernij’ worden gekarakteriseerd. Ook voor een karikatuur is Zwarte Piet inmiddels te veel uitgegroeid tot een eigen, zelfstandig karakter. Dat is weliswaar komisch en vrolijk gekleurd, maar geen karikatuur. Er is immers om ons heen niks meer waarvan het een karikatuur zou kunnen zijn. Tenslotte is ook de Sint geen ‘meester’ meer, ook al heeft hij in sommige kringen nog wel een rol in de sfeer van gestrengheid. Dat is echter niet richting zijn personeel, maar richting de kinderen.
In de vier eerste gevallen is men er kennelijk in geslaagd om te accepteren dat zaken die historisch gezien stonden voor een idee dat we nu afkeurenswaardig vinden, nu kunnen worden geaccepteerd omdat hun lading en betekenis inmiddels is veranderd. Dat vergt van de ‘tegenstanders’ de bereidheid om die nieuwe interpretatie te accepteren. Dat betekent niet dat ze het ermee eens moeten worden, wel dat ze aanvaarden dat de ‘voorstanders’ de zaken anders zien en dat ze daarin oprecht zijn. Die acceptatie en aanvaarding kost veel moeite, want de ‘tegenstanders’ moeten zich heen zetten over een reële, historische werkelijkheid. Het is niet niks wat ze daarmee presteren.
Met Zwarte Piet is dat niet gebeurd. Dat is jammer, want net als in de andere vier gevallen hebben beide partijen gelijk en is een oplossing (dus) mogelijk. Van de voorstanders of verdedigers van Zwarte Piet mag dan verwacht worden dat ze erkennen dat de emoties rond de weergave van een zwarte slaaf historisch gezien terecht zijn en ook oprecht worden gemeend door de tegenstanders. Van diezelfde voorstanders mag ook worden verwacht dat, wanneer ze worden beschuldigd van racisme, ze zich niet onmiddellijk naar dat verwijt voegen door de initiatiefnemer van het protest de meest onwelvoeglijke verwensingen naar het hoofd te slingeren. Daarmee bewijzen ze slechts diens gelijk.
Van de tegenstanders mag ondertussen net zo veel worden verwacht. Namelijk dat ze accepteren dat de voorstanders daadwerkelijk geen racisme in de zin hebben wanneer ze Zwarte Piet in bescherming nemen tegen de geuite beschuldigingen en dat deze mensen daar werkelijk oprecht in zijn. Zoals gezegd: dat is beslist géén makkelijke opgave, zeker niet met de scheldkanonnades die het internet nu bevuilen.
Het is zo moeilijk omdat beide partijen erop gericht zijn iets van de ander te nemen: de tegenstanders willen een folkloristische traditie fundamenteel veranderen, de voorstanders wensen de grieven van de ander niet serieus nemen. Het is extra moeilijk omdat het van beide partijen vergt dat ze in plaats daarvan iets géven: aanvaarding van de oprechtheid van de tegenpartij.
Misschien is het dan toch niet zo gek dat deze media-rel is ontstaan naar aanleiding van het feest van de Heilige Nicolaas van Myra, bisschop, wiens taak het al eeuwen is de mensheid voor te houden dat het zaliger is te geven dan te nemen.
Apoftegma 
De katholieken zullen zonder in islamofobie te vervallen uitleggen welke betekenis zij hechten aan de Turkenklok.
Zij zullen ook zonder in antisemitisme te vervallen uitleggen welke betekenis zij hechten aan dat kruisbeeld.
Katholieken en protestanten zullen eveneens zonder in antisemitisme te vervallen uitleggen welke betekenis zij hechten aan het Beklag Gods.
Protestanten zullen zonder in antipapisme te vervallen uitleggen welke betekenis zij hechten aan de betreffende passage uit de Heidelbergse Catechismus.
In de jaren 80 slaagden blanke Nederlanders er zonder in racisme te vervallen goed in uit te leggen welke betekenis zij hechten aan Zwarte Piet.
Dat lukt de laatste jaren maar bar slecht, dankzij GeenStijl en co. Wat erger is: de niet-racistische voorstanders van Zwarte Piet negeren dat volkomen en zeggen tegen de gekleurde aanklagers vooral dat ze hun mond moeten houden en van een oer-Nederlandse traditie moeten afblijven.
“traditie of gewoonte die inmiddels een geheel andere inhoud en betekenis had gekregen, één die het oorspronkelijk niet had, die ook nooit de bedoeling was geweest, maar die er uiteindelijk toch kwam.”
Inderdaad. Alleen moet u er dan bij vermelden dat dit proces geen eenmalige gebeurtenis hoeft te zijn. Dat is wat er nu gaande is: Zwarte Piet is druk bezig een geheel andere inhoud en betekenis te krijgen, eentje die mij volstrekt niet bevalt en rechtstreeks aansluit op TON van Verdonk en de VOC-mentaliteit van Balkenende.
Uw zou immers ook kunnen schrijven over Davidster en Swastika. Die hebben tegenwoordig in West-Europa oo een geheel andere inhoud en betekenis, één die ze oorspronkelijk niet hadden, die ook nooit de bedoeling was geweest, maar die er uiteindelijk wel kwamen.
Daarom ben ik tegen Zwarte Piet.
“Met Zwarte Piet is dat niet gebeurd.”
Jawel. In de jaren 80 is dat wél gebeurd. De argumenten van de tegenstanders waren toen precies hetzelfde. Het verschil is dat de voorstanders toen wel en nu niet aan uw correct geformuleerde verwachting voldoen.
Die swastika vind ik een perfect voorbeeld. Ik realiseer me dat ik in mijn betoog één aspect onderbelicht heb gelaten: de Turkenklok, het Beklag Gods, de Synagoga en de Heidelbergse Catechismus zijn in de loop der tijd hun nogal ‘besmette’ status kwijtgeraakt. Niet alleen bij de ‘daders’, maar ook – in varierende mate – bij de ‘slachtoffers’. De swastika daarentegen was een volkomen onschuldig zonne-symbool totdat die zwarte spin kwam. Die ontwikkeling is tegengesteld aan de ontwikkeling die ik heb willen schetsen.
Zwarte Piet is (laten we daar for the sake of the argument even van uit gaan) begonnen met een weergave van racistische vooroordelen en is die betekenis langzaam kwijtgeraakt. Nu bevinden we ons in een situatie waarin een aantal mensen proberen het verschijnsel te ‘herbesmetten’.
In de discussie die daarover is ontstaan heeft Zwarte Piet helaas een aantal vrienden zonder welke hij geen vijanden meer nodig heeft. Ik vind dat nog geen reden om te denken dat die ‘herbesmetting’ inmiddels is gelukt, net zomin als het in de jaren tachtig is gelukt, daarvoor zijn zowel de vijanden als de foute vrienden van Zwarte Piet véél te klein in aantal.
Toen de discussie een paar geleden voor het eerst losbarstte neigde ik naar pro Zwarte Piet. Dat ben ik weer zodra ik merk dat hij weer van het karretje van zijn racistische vrienden is losgespannen.
Ik weet dat dat mogelijk is. In Suriname wordt Sinterklaas sinds een paar jaar ook weer gevierd, met vrolijke Zwarte Pieten. Daar heeft ex-president Venetiaan kamervragen over gesteld, maar dat is nooit iets geworden.
Dus ben ik lekker inconsequent.
En waarom vergeet iedereen altijd dat Zwarte Piet geen neger(slaaf) is, maar een Italiaans schoorsteenvegertje met krulhaar en gekleed naar de Italiaanse mode van die tijd?
Natuurlijk trekt hij die kleding pas aan na het werk.
Het donkere gezicht heeft hij te danken aan het roet, dat na verloop van tijd in de huid trekt, net zoals dat nu ook nog enigszins bij schoorsteenvegers gebeurt.
Ook automonteurs hebben dit, nadat ze jarenlang in aanraking zijn geweest met olie en smeer (vooral hun handen). Alleen zijn er tegenwoordig betere schoonmaakmiddelen.
Pingback: Zo, en nu Zwarte Piet | Yeliz